Makbule Leman
| Makbule Leman | |
|---|---|
| Doğum | 1865 İstanbul Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1898 (32-33 yaşlarında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Şair |
| Milliyet | Türk |
| Dönem | 19. yüzyıl |
| Tür | Şiir |
Makbule Leman (d. 1865 - ö. 1898), Türk şair, yazar.
Türkçede Batı edebiyatı tarzında eserler veren ilk kadın yazarlardandır. Deneme, şiir, hikâye, eleştiri türünde eserler verdi .Hanımlara Mahsus Gazete'deki yazıları ile tanındı. "Makes-i Hayal" adlı kitabındaki öykülerinde kadın kimliğini öne çıkarmış ve kadının toplumdaki ikincil konumunu sorgulamış; hem erkeklere hem kadınlara kadın sorunu hakkında bilinç aşılamaya çalışmıştır.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1865 yılında İstanbul'un Beşiktaş semtinde doğdu.[1] Asıl adı Fatma Makbule'dir.[2] Leman adını mahlas olarak seçmiştir. Babası, V. Murad'ın sarayında dairesinin müdürlüğünü yapan Kahvecibaşı İbrahim Efendi idi.[1][2]
Makbule Leman Hanım'ın öğrenim hayatı hakkında değişik görüşler vardır. Fatma Aliye Hanım onun İbtidai Mektebi'ni (ilkokulu) bitirdiğini, Ali Muzaffer Bey, İnas Kız Rüşdiyesi'ni (ortaokulu) bitirdiğini; İbn-ül Emin ise evde erkek kardeşleri ile bir rüşdiye hocasından ders aldığını bildirmiştir.[1]
1881 yılında devrin tanınmış şairlerinden biri olan Dahiliye Müsteşarı Mehmed Fuad ile evlendi.[3] Evlendikten sonra Beşiktaş’daki konaklarının selamlık kısmını, kız öğrenciler için düzenledi ve kendisi de Osmanlıca dilbilgisi ve Farsça dersleri verdi.[3]
İlk yazısı Hazan 1880'lerde Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlandı. Makbule Leman mahlasını kullandığı bu eserde mevsimlerin gelip geçmesi ile insan ömrünün istikrarsızlığı arasındaki yakınlık anlatılmaktaydı.[1] Yayımlanan ilk yazısından sonra bir süre Leman mahlasını kullandı; 1887’de "Hazan İçinde Bahar" ve 1888’de "Mehtapta İhtisâsâtım" adlı yazıları Tercüman-ı Hakikat'te yayımlandı.[3] O devirde "bend" olarak adlandırılan bu denemelerde tabiatın güzelliklerini konu edindi, tabiat-insan, tabiat-Tanrı ilişkisini anlattı. 1891'den sonra eserlerinde Makbule Leman imzasını kullandı. 1893 yılından itibaren Hazine-i Fünun" dergisinde şiirler yayımladı.
Şiirlerinde lirik söylemi tercih eden sanatçının öykülerinde ise modernleşmeye açık, toplumun kabul ettiği şeyler bağlamında yenilikler sunan, feminal söylemi vardır.[3] Eserlerini okuyup beğenen ve faydalı bulan Şura-yı Devlet azası Said Paşa'nın tavsiyesi ile II. Abdülhamid tarafından 3. kıtadan Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi.[4]
Hazine-yi Fünûn ve Hanımlara Mahsus Gazete’de yayımlanan eserleri ile yayımlanmamış eserlerini "Makes-i Hayal adlı kitapta derledi. Sekiz şiir, üç öykü ve bir de okuyucuya yazılan mektuptan oluşan ve yazarın tek kitabı olan Makes-i Hayal, 11 Şubat 1897'de yayımlandı. Yazarın, kadının toplumdaki ikincil konumunu sorguladığı kitap, devrinde çok beğenildi.[1][3] Hanımlara Mahsus Gazete'nin imtiyaz sahibi Mehmet Tahir Bey ve Tevfik Fikret yazılarında bu kitabı övdüler.[1]
Hayatının son on dört yılını sağlık sorunları ile geçiren Makbule Leman Hanım'ın hastalığının ne olduğu konusunda bilgi yoktur. 1898'de hayatını kaybetti. Mezarı Eyüpsultan semtinde, Siyavuş Paşa Türbesi haziresindedir.[4]
Tek eseri Makes- Hayal, ölümünden sonra eşi Mehmed Fuad Bey tarafından ikinci kez bastırılmıştır. (1898). Ölümünün ardından, kendisi gibi şair olan eşi Mehmet Fuat Bey tarafından mezar taşına işlenen dizeler şöyledir:
| “ |
Razıyım ben zât-ı Peygamber dahi hoşnud ola Sayemend-i rahmet olsun makberi Makbule’min Cevher-i ekşimle yazdım zevcemin tarihini: Bâğ-ı firdevs-i berin olsun yeri Makbule’min”[4] |
„ |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f Uğurcan, Sema. "Makbule Leman, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri" (PDF). Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı:6, Yıl: 1990. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2021.
- ^ a b "Makbule Leman Hanım". Eyüpsultan Belediyesi web sitesi, Eyüpsultanlı Meşhurlar sayfaları. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2021.
- ^ a b c d e "Ülkü Eliuz, Meşrutiyete Giden Süreçte Yeni Kadın İmgesi: Fatma Makbule Leman" (PDF). 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2021.
- ^ a b c Haskan, Mehmet Nermi. Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, İstanbul 2014, c.2, s.140-41