Hasan Han
| Hasan Han | |
|---|---|
 | |
| Hüküm süresi | 1750-1789 |
| Taç giymesi | 1750 |
| Önce gelen | Giyas Han Şahseven |
| Sonra gelen | Mustafa bey |
| Doğum | 1712 Galagayin, Muğan |
| Ölüm | 1789 Şemkir |
| Hanedan | Cavad hanlığı |
| Dini | İslam |
Hasan Han ve ya Hasan Han Şahseven (Azerice: Həsən Xan, 1712 Galagayin - 1789 Şemkir Rayonu) - Şahseven boyuna mensup Cevad hanlığının ikinci hanı.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
18. yüzyılın ikinci yarısında Hasan Han Cevad bölgesi Muğan'ın hükümdarıydı.Yerli halk arasında Hasan Hanla ilgili bir deyim vardır:
Dünya ölümlüsün, ölümlü
Sende olan canlar nerede?
Hasan Han Muğan benim diyordu
Muğan duruyor ama Hasan Han nerde?
Hasan Han bazı kaynaklarda "Tale Hasan Han", "Tala Hasan Han" olarak geçmektedir. Hasan Han, 1768'den beri Fatali Han Gubalı'nın bir tebaasıydı.[1]
Barışçıl bir şekilde Guba Hanlığı'na bağlanan Cevad Hanlığı'nın hanı Hasan Han'ın kısa sürede Feteli Han'ın en yakın kişilerinden biri haline geldiği tarihsel literatürden anlaşılmaktadır. 1769'da bile Şamahı'da Feteli Han'a karşı düzenlenen bir komplonun iptaline özel bir faaliyyeti bulunmaktadır.[2]
Hasan Han, Fatali Han'ın en güvendiği kişilerden biriydi ve onun gizli istişarelerine katılırdı. Hem konumu hem de askeri-stratejik açıdan önemli olan Muğan'ın hanlığa katılması, hanlığın giderek güçlenmesi anlamına geliyordu. O birçok savaşda Guba Han'ın yanında yer almıştır.[1]
Guba hanlığının muhalifleri, Gubali Feteli Han'ın devlet çıkarlarını önceleyen büyük güçler (Rusya, Kaçarlar, Osmanlılar) arasında diplomatik manevra politikasını kabul etmediler. Feteli Han'ın Muğan Ovası'nı ve Cevad Hanlığı'nı kendi topraklarına katması bazı Güney Azerbaycan hanlıklarının çıkarlarına uymuyordu. Böylece adı geçen hanlıkların ahalisinin geleneksel kışlama yeri olan Mugançöl'ün büyük bir bölümünün Feteli Han'ın denetimine geçmesi Gilan, Erdebil, Garadag ve diğer hanlıkların çıkarına olmamış ve aynı zamanda Erdebil ve Muğan halkının bir kısmının Guba Hanlığına nakledilmesi rakipleri tarafında kabul görmemişti. Daha önce Guba hanlığına karşı diplomatik entrikalar yürüten bir dizi Güney hanlığı, Fatali Han'ın 1774'te Gavdushan Savaşı'ndaki yenilgisinden kısa bir süre sonra açık askeri müdahaleye başladı. Gilan'lı Hidayet Han bu işte özellikle gayretliydi. Eski Şamahı Hanı, Agasi Hanı ve Karakaytak Usmisi ile ittifak yaptı. 1778'de Gilan Hanlığı hakimi Hidayet Han, Kerim Han Zend'in talimatıyla Cevada saldırıp Hasan Han'ı esir aldı. Hasan Han bir süre sonra esaretten kurtulmuştur.[3]
Karabağ hanlığına yürüyüş[değiştir | kaynağı değiştir]
1783 yılında Feteli Han Karabağ üzerine yürüş yaptığında Hasan Han da onun tarafında bulunuyordu. Kont Voynovich'in talimatıyla Han'a giden tercüman Mustafa Murtazaliyev, Ağdam'da Feteli Han'ı buldu. Feteli Han'ın yanında kaç asker olduğunu öğrenemedi. Söylenenlere göre sadece paralı asker sayısı 13 bin kişiye ulaşmıştı. Bu güce karşı koymanın imkânsızlığını anlayan Karabağlı İbrahimhalil Han, Şuşa'ya sığınarak bu durumun sonuçlanmasını bekledi.[2]
Erdebil hanlığına yürüyüş[değiştir | kaynağı değiştir]
Mayıs 1784'te Gubali Feteli Han, vasalları ve müttefiklerinin birlikleriyle hareket ederek Erdebil'i ve ardından Meshki'ni aldı. Birliklerin ön birimleri güneye ilerlemeye devam etti. 1784'te Feteli Han, Hasan Han'ı Erdebil hakimi olarak atadı.[4]
Abbasgulu Ağa Bakıhanov şöyle yazar: "O yıl Feteli Han gidip Erdebil'i aldı ve Şahseven emirleri ona itaat ettiler. Muğanlı Hasan Han da ona samimiyet gösterdi."[5]
Vefatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Hasan Han 1789'da vefat etti.[1]
Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hasan Han'ın Muhammedsalah Han adında bir oğlu olduğu bilinmektedir.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Anvar Chingizoglu (2009). Derivatives of Hasan Khan. "Soy",2 (22). ss. 13-17.
- ^ a b c A.N.Abbasbəyli, S.Z.Yusifzadə. "Azərbaycanda xanlıqlar. Quba xanlığı". BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR TARİXİ (ən qədim dövrlərdən XIX yüzilliyin 70-ci illərinin sonuna qədər) dərsliyi,Bakı 2009 (Azerice). kayzen.az. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Сумбатзаде А. С. (1990). Азербайджанцы, этногенез и формирование народа. Элм. s. 254. ISBN 9785806601774.
- ^ Richard Tapper (1997). Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press. ss. 119-120. ISBN 9780521583367.
- ^ Abbasqulu Ağa Bakıxanov (1991). Gulustani İram (PDF). «Elm». 4 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2023.