Nisâyî
Nisâyî veya Nisai, 15.-16. yüzyıl arasında Osmanlı'da yaşamış Türk kadın divan şairi.[1][2][3]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Hakkında biyografik kaynaklarda ve o dönemdeki tezkirelerde bir bilgi bulunmamakla beraber Pervane b. Abdullah'ın 16. yüzyılda derlediği Pervâne Bey Mecmûası'nda, Nisâyî'nin Şeyhî'ye yazdığı nazire türünde bir gazeli bulunmaktadır. Bu gazelin, hem Şeyhî'nin gazeline nazire olması hem de Pervâne Bey Mecmûası'nın 16. yüzyılda derlenmesi ve buna ek olarak da bu mahlaslı iki mersiyenin, Sultan Süleyman'ın en büyük oğlu Şehzade Mustafa'nın katline ve padişaha yönelik olması, Nisâyî'nin 15.-16. yüzyıl divan şairlerinden olduğunu göstermekte ve mersiyelerinde kadınca duyuş sergilemesi, Nisâyî'nin kadın olduğu doğrulamaktadır.[1] Bazı edebiyat tarihçilerine göre Nisâyî, haremin bir üyesiydi, bazılarına göre de Amasya'da Şehzade Mustafa'nın sarayında bulunmaktaydı.[not 1] Nisâyî’nin şiirlerinin bulunduğu mecmua, Süleymâniye Kütüphanesinde Hâlet Efendi İlâvesi kısmında 244 nurhara ile kayıtlıdır.[3]
Şehzade Mustafa için yazdığı mersiyeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Şehzâde’nin ölümüne iki mersiye ile katılan tek şairdir. Şehzade Mustafa'nın katline yönelik o dönemde yazılan şiirlerde görülen üzüntü ve öfke Nisâyî'nin yazdığı mersiyelerde de gözükmektedir.[2] Nisâyi, murabba şeklinde yazdığı mersiyelerinin birinde "Urus câdûsu" (Rus cadısı) diye nitelendirdiği Hürrem Sultan'ın entrikaları ve padişahı dolduruşuyla Şehzade Mustafa'nın masum olduğu halde katledildiğini dile getirir. Sultan Süleyman'ı ağır bir dille zalimlikle suçlar, şehzadenin idamına fetva veren şeyhülislam Ebussuud Efendi'ye ise beddua eder. Bu tavrıyla, şehzadenin katlinin halk üzerindeki olumsuz etkisine ve halkın duygularına tercüman olmaya çalışmıştır. Sözünü gizlemeden ve doğru bildiğini şiiriyle duyurmaya çalışmıştır. Şehzade Mustafa'ya yazılan mersiyelerden diğer on üç şairin -Taşlıcalı Yahya Bey hariç- hiçbiri bu kadar ağır ithamlar, sert ve umursamaz üslup içeren bir şiir yazmamıştır.[2][3]
Şehzade Mustafa hakkında yazdığı mersiyelerin ilk dört bendi şöyledir:[2][3]
| NÎSÂYÎ KARI MERSİYE-İ SULTÂN MUSTAFÂ | NÎSÂYÎ KARI FERMÂYED |
|---|---|
| Zulm idüp nev-cevâna eyledün cevr-i fezâ
Boynına dakdun kemendi cânına kıldun ezâ Şefkat îmândur bilürken kılmadın havf-i hüdâ Merhametsüz şâh-ı âlem n’itdi Sultan Mustafâ Bir Urus câdûsunun[not 2] sözin kulagına koyup Mekr ü âle aldanuban ol acûzeye uyup Bâğ-ı ‘ömrüñ hâsılı ol serv-i âzâda kıyup Bî-terahhum şâh-ı ‘âlem n’itdi Sultân Mustafâ Şâh-ı âlemsin velî halk tutdı senden nefreti Kimsenün kalmadı hergiz sana meyl-i şefkati Bâis olan müftiye de irmesün Hak rahmeti[not 3] Merhametsüz şâh-ı âlem n’itdi Sultan Mustafâ Nev-cevân iken işüni adl ile dâd eyledün Hâl ü hâlince kamunun hâtırın şâd eyledin Pîrlikde şimdi n’içün zulm ü bî-dâd eyledün Bî-terahhum şâh-ı âlem n’itdi Sultan Mustafâ |
Hâsıl-ı ömrün iken ol hâna çün kıldun cefâ
Da'vet itdi hân peder diyü umup geldi safâ. Bir iş itdün ana kim söylendi tâ Kâfdan kâfa Ey şeh-i bi-şefka n'itdi sana Sultan Mustafa Anı bu halk-ı cihân severdi dil ü cân ile Kamusın kul kılmış idi lutf ile ihsân ile Hüsn ile hem-ta idi ol Yusuf-ı Ken'an ile Ey şeh-i bi-şefka n'itdi sana Sultan Mustafa Cümle 'alem reşk iderken merdüm-i âzâdene Zehr-i kâtil katasın kendü elünle badene Nice kıydun şah-ı 'alem ol güzel şehzadene Ey şeh-i bi-şefka n'itdi sana Sultan Mustafa Hak Ta'ala Hazreti kaynatmadı mı kanunı Kend'elünle alasın cism ü bedenden canunı Kayd u bend idüp boğasın ol güzel mihmanunı Ey şeh-i bi-şefka n'itdi sana Sultan Mustafa |
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tarihsel olaylar her iki iddianın doğru olduğunu göstermektedir. Babası, Şehzâde Mustafa’yı 1533’te Manisa’ya, 1542’de Amasya’ya gönderdi ve oralarda annesi de yanında bulunmaktadır. Eğer Nisâyî gerçekten Mâh-i Devrân’ın yanındaki hanımlardan birisiyse, o zaman 1520 ve 1533 arasında sultanın hareminde İstanbul’daydı ve daha sonra Şehzâde Mustafa’nın sarayında yaşamaya başlamıştı.
- ^ Hürrem Sultan'ı kastetmektedir.
- ^ Bu bölümde kastettiği kişi şeyhülislam Ebussuud Efendi'dir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "NİSÂYÎ, Yunus Kaplan, 2015". 30 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.
- ^ a b c d "XV.-XVI. YY OSMANLI DÖNEMİNDE KADIN ŞAİRLER". 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.
- ^ a b c d Çavuşoğlu, Mehmed (1978). "16. Yüzyılda Yaşamış Bir Kadın Şâir NÎSÂYÎ" (PDF). Tarih Enstitüsü Dergisi, 9. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 1 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Mayıs 2024.