Bu sayfa Vikipedi için bir yönergedir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak Vikipedistler tarafından benimsenmektedir. Ancak değiştirilmesi mümkündür ve sağduyuyla ele alınması gerekmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin Vikipedistlerden onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir madde varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin.
Adil kullanım, kısıtlı bir dizi durumda, bazı telif hakkı saklı materyallerin kullanımını savunan bir doktrindir. Ancak metin, resim ve diğer materyallerin telif hakkı durumlarını dikkate almadan özgürce kullanmaya izin veren genel bir izin değildir.
Vikipedi resim veya içeriğin 'adil kullanım'ına, sadece söz konusu materyallerin adil kullanım için yasal kriterleri karşıladığı ve ayrıca tekrarlanamaz (örneğin adil kullanım ile kullanılacak resmin özgür lisanslı bir resimle değiştirilemeyeceği durumlarda) olduğu durumlarda izin verir. Bu durum, örneğin tarihi bir olayda geçerlidir, ancak bir aracın, binanın veya yaşayan kişinin tanıtım resminin alternatifi kolaylıkla bulunabilir.
'Adil kullanım' iddiası, bu iddiada olan kişi tarafından savunulmalıdır. Herhangi bir şeyin 'adil kullanım' kriterlerini sağladığına karar vermek yükleyen/ekleyenin sorumluluğunda olsa da, eklenen materyal okuyucuya aynı bilgiyi verecek şekilde özgür lisanslı bir alternatifle değiştirilebiliyorsa, çıkartılması ve özgür alternatif talebinde bulunulması kuvvetle muhtemeldir.
1976 tarihli telif hakkı kanunu, telif hakkı saklı materyalin kullanımının adil olduğunu ve hak sahibinin izninin gerekip gerekmediğine karar verebilmek için dört faktör belirlemiştir. [1]
Bölüm 106 ve 106A'nın şartlarına rağmen; kopyalayarak çoğaltma veya telefon kayıtları veya bu bölüm tarafından tanımlanan diğer benzer türde kullanımlar da dahil olmak üzere, telif hakkı saklı bir çalışmanın eleştiri, yorum, haber, öğretim (sınıflarda kullanım için çoklu kopyalama da dahil olmak üzere), burs veya araştırma gibi amaçlar için adilane bir biçimde kullanımı bir telif hakkı ihlali değildir. Bir çalışmanın kullanımının adil bir kullanım olup olmadığını belirlemek için aşağıdaki faktörler dikkate alınır—
kullanımın amacı ve özelliği, kullanımın ticari amaçlı veya kar amacı gütmeyen eğitimsel amaçlar için olup olmadığı;
telif hakkı saklı çalışmanın türü;
kullanılan kısmın telif hakkı saklı çalışmanın bütününe oranla değeri ve kalitesi
kullanımın telif hakkı saklı çalışmanın potansiyel piyasasına veya değerine olan etkisi
Bir çalışmanın yayımlanmamış olması, eğer yukarıdaki tüm kriterler topluca dikkate alınmamışsa, tek başına adil kullanımın varlığı anlamına gelmemektedir.[2]
Kısaca bunlar şu anlamlara gelir: 1. Kullanım orijinalinin "amacını aşacak" şekilde olmamalı, bunun yerine öğretici ve eleştirel nitelikte olmalıdır. 2. Orijinalin yüzde olarak ne kadar azı kullanılırsa, kullanımın adil olduğu iddiası o kadar güçlenir. Ancak yine de söz konusu bölümün önemi de ayrıca dikkate alınır (örneğin en önemli kısmı alıntılamak, orijinal eserin tamamını işlevsiz hale getirebilir). 3. Kullanım, eleştiri veya parodi olmamasına rağmen, hak sahibinin orijinal çalışmasından yararlanma imkanını ortadan kaldırmamalıdır (örneğin orijinal çalışma için direkt bir market alternatifi olarak kullanım)
Vikipedi bu şartlara, resmin alternatifinin herhangi bir yazar tarafından üretilebilmesi durumunda 'adil kullanım'ın geçerli olmayacağı ve kullanıcılarının özgür resimler elde etmek için gerekli adımları atması gerektiği şartını eklemiştir.
Ayrıca danışılabilecek bazı önemli hukuksal kaynaklar da mevcuttur. Bu kaynaklar bu faktörlerde geçen bazı öznel terimlerin ("kalite" ve "amaç" gibi) geçmişteki davalarda nasıl yorumlandığını anlamak açısından yararlıdır. Stanford Üniversitesi Kütüphanesi, konuyla ilgili davaların bazılarının özetlerini derlemiştir.
Vikipedi'de telif hakkı saklı, lisanssız materyaller, mahkemeye verildiğimizde adil bir kullanım olduğu kararının verileceğinden kesinlikle eminsek, kullanılabilir. Ancak özgür ansiklopedi amacımızı sekteye uğratmamak ve gereksiz yasal sorunlardan kaçınmak için, mümkün olan her durumda adil kullanım materyalleri yerine "özgür" materyaller kullanılmalıdır.
Bu politikaya uymayan resimler, yükleyen kullanıcıya haber verildikten 48 saat sonra silinebilir. Bunun sebebi, geçmişte olduğu gibi adil kullanımın yanlış bir şekilde uygulanabilir oluşudur. Resmi yükleyen kullanıcı, resmin adil kullanım olup olmadığıyla ilgili açıklama (herkes bir açıklama getirebilecek olsa da) ve kanıt sunmalı ve tüm girişimlerini Vikipedi'nin adil kullanım politikasına uygun olarak gerçekleştirmelidir. Ek olarak, Özel:Upload sayfası, resim yükleme şartlarımız konusunda oldukça spesifiktir. Adil kullanım gerekçesiyle yüklenen resimler herhangi bir maddede kullanılmamaları durumunda silinebilirler.
Politikadaki tüm kriterleri sağlayan, ancak aşağıdaki kategorilerin hiçbirine girmeyen içerik, materyalin ne olduğu ve nasıl kullanıldığına bağlı olarak adil kullanım sayılabilir veya sayılamaz. Eğer belirli bir örneğin adil kullanım olup olmadığının değerlendirilmesinde yardıma ihtiyacınız varsa, Vikipedi tartışma:Telif hakları, Vikipedi tartışma:Telif sorunları ve Vikipedi tartışma:Adil kullanım gibi konuyla ilgilenen ve telif hakları konusunda bilgi sahibi olan kullanıcıların izleme ihtimali olan sayfalarda sorunuz.
Eleştirel veya tarihi yorumla birlikte sunulmuş, telif hakkı sahibine atıfta bulunarak kullanılmış ve bir müzik türü ya da grubunun tanımlanması için kullanılan kısa ses klipleri (30 saniyenin altında veya parça süresinin %10'undan kısa) adil kullanım kapsamında değerlendirilebilir.
Kamuya mal olmuş şahısların konuşmaları gibi tarihi olayların ses klipleri, kritik veya tarihsel eleştiriyle birlikte sunulması ve konuşmacıya atıfta bulunulması durumunda kullanılabilir.
Telif hakkı saklı metin içeren Vikipedi maddelerinin ses kayıtları yasal problemler yaratabilir (çünkü söz konusu ses dosyası GÖBL altında lisanslanamaz) ve kaçınılması gerekir.
Bazı kişiler adil kullanım konseptini neyin adil kullanım olmadığını görerek daha iyi anlayabilmektedirler. Aşağıda kesinlikle adil kullanım olarak kabul edilemeyecek bazı kullanım örnekleri sunulmuştur.
Telif hakkı saklı bir kaynaktan alınan bir veya daha fazla sayıda kaynak belirtilmemiş metin parçası içeren bir madde
Bir albüm kaydının kapağından kesilerek oluşturulan ve güllerle ilgili bir maddede kullanılan bir gül resmi
Telif hakkı saklı bir atlastan alınarak kullanılan ve ilgili bölgeyle ilgili maddede kullanılan detaylı bir harita. Bu haritanın adil kullanım kapsamında kullanılabileceği tek bağlam, maddenin tamamının veya bir kısmının direkt olarak haritayla ilgili olması durumudur. Örneğin tartışmalı bir bölgenin tartışmaya yol açan bir haritası, eğer bu tartışma maddede yer bulduysa, adil kullanım kapsamında kullanılabilir.
Sembolik sayılacak kadar ünlü olmayan İspanya İç Savaşı'yla ilgili bir sanat eserinin, söz konusu savaşın maddesinde kullanılması (ancak sembolik statüsünden dolayı Picasso'nun Guernica tablosunun küçük bir resminin "Guernika'nın bombalanması" maddesinde kullanılması adil kullanım sayılabilmektedir).
Sembolik sayılacak kadar ünlü olmayan ve bir basın ajansından (örn. Reuters) alınan bir resmin, söz konusu resmin konusuyla ilgili maddede kullanılması. Eğer resmin kendisi haber değeri taşıyorsa (örn. tartışma yaratan Muhammed karikatürlerinin gazete taramasıyla aynı ölçüde kötü şöhrete sahip bir fotoğraf), bu fotoğrafın düşük çözünürlüklü bir sürümünü ilgili maddelerde kullanımı adil kullanım sayılabilir.
Hakan Şükür maddesinde kullanılan Hakan Şükür futbolcu kartı. Bir sportif kart, sadece madde (veya bir altbaşlığı) kartın kendisini konu alıyorsa adil kullanım kapsamında kullanılabilir. Örnek olması açısından en:Billy Ripken maddesini inceleyiniz.
Kapaktaki kişinin tanıtımı için kullanılan dergi kapağı resmi. Ancak söz konusu dergi kendi başına bir madde sahibi olabilecek ölçüde bilinir ise, adil kullanım kapsamında sayılabilir (Örnek: Time dergisi)
Yaşamakta olan bir kişinin sadece nasıl göründüğünü gösteren bir resim
İnternette bulunan, orijinal kaynağı belirsiz veya doğrulanabilir olmayan herhangi bir resim
Adil kullanım telif etiketlerini kullanarak resimleri adil kullanım olarak işaretleyebilirsiniz. Eğer adil kullanım gibi gözüken bir dosya bulduysanız, aşağıdaki etiketlerden uygun olanını seçebilir ve resim tanım sayfasına ekleyebilirsiniz:
Telif hakkı bulunan ortam dosyaları (görüntüler, ses ve video dosyaları) Vikipedi maddelerinde sınırlı olarak kullanılabilir. Bu etiketler kullanımı serbest olmayan içerik için Vikipedi politikaları uyarınca hem telif hakkı sahibini tatmin etmek, hem de adil kullanıma yasal boyut kazandırmak için uygulanmaktadır. Her bir görüntü, ses ve video dosyasında adil kullanım gerekçelerinin belirtilmesi ve tek tek ele alınması gerekmektedir.
Lütfen dikkat: Değiştirilebilir telif hakkıyla korunan ve dağıtımı serbest lisansa sahip görüntüler, ses ve video dosyaları Türkçe Vikipedi'ye yüklenemez.
Özgür olmayan her bir içerik sayfasında şunlar bulunmalıdır:
Adil kullanım telif hakkı etiketi bulunmalıdır. Bu liste aşağıda yer almaktadır.
Vikipedi dosya yükleme sihirbazında bulunan editöre eklenmesi amacıyla uygun bir etiket seçin. Aşağıdaki etiketlerin hiç birisine uygun olmayan bir görüntü için {{Özgür olmayan adil kullanımlar|Madde}} etiketini kullanmanız gerekmektedir.
Medyanın kaynağını açıklayan bir ifade veya link.
Medyanın kullanılacağı her bir madde için ayrı ayrı olacak şekilde adil kullanım gerekçesi.
Adil kullanım gerekçesi için klavuza ise buradan ulaşabilirsiniz. Klavuzda gerekli talimat, kural ve örnekler mevcuttur.
Lütfen resmin alındığı kaynağı da gerekçeye ekleyin. Adil kullanım hakkında "genel bir kural" olmadığını unutmayın, tüm adil kullanımlar açıklanmalıdır ve her spesifik kullanım için bir gerekçe sunulmalıdır (diğer bir deyişle; resim sayfalarında adil kullanım iddiasında bulunulmuş olsa da, resmin kullanıldığı her sayfa için, ilgili sayfada resmin kullanıldığına dair resim sayfasında farklı bir gerekçe bulunmalıdır).
Yukarıdaki yönergeler "Wikipedia'nın Türkçe sürümü" olan ve http://tr.wikipedia.org adresinde konuşlanan Vikipedi'ye özeldir. Diğer dillerdeki Wikipedialar da dahil olmak üzere, diğer Wikimedia projeleri adil kullanım konusundaki farklı politikalara sahip olabilir. Lütfen her projenin ilgili politikasını kontrol ediniz, zira bazı projeler adil kullanımı kesinlikle kabul etmemektedir.
