İçeriğe atla

Nihilizm

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Nihilist sayfasından yönlendirildi)

Nihilizm, hiççilik ya da yokçuluk; Latincede 'hiç' anlamına gelen nihil sözcüğünden türetilen Nihilizm, günümüzde birçok spesifik alt dala ayrılmakla beraber, en popüler tanımıyla; her şeyin anlamdan ve değerden yoksun olduğunu savunan felsefi görüştür. Nihilistler Tanrı'nın varlığını, iradenin özgürlüğünü, bilginin imkânını, ahlakı ve tarihin mutlu sonunu reddederler.[1][2]

Aynı zamanda kök sözcük olan "nihil", İngilizce bir sözcük olan "annihilate"de de bulunur, ki bu sözcük yok etmek, ortadan kaldırmak, imha etmek anlamlarına gelmektedir. Nihilizm sözcüğü Rus yazar İvan Turgenyev'in Babalar ve Oğullar kitabında Bazarov adlı karakteri tanımlaması için kullanmasından sonra popülerleşmiştir.[3] 19. yüzyıl ortalarında Rusya'da, özellikle genç entelektüel kesim arasında taraftar bularak yükselen ve bu nedenle kendine büyük felsefi akımlar arasında yer edinen bir felsefi yaklaşımdır.[4]

İnsani değerlerin asılsız olduğu, hayatın anlamsız olduğu, bilginin imkansız olduğu veya bazı varlıkların var olmadığı veya bunların anlamsız veya manasız olduğu da dahil olmak üzere farklı nihilist pozisyonlar olmuştur.[5][6]

Nihilizm; bilgi felsefesi, ahlak ve siyaset alanında kabul görmüştür. Ve yine nihilizm, her şeyi, her gerçeği ve değerleri reddetme şeklinde ortaya çıkmıştır.[kaynak belirtilmeli] Nihilizm; her türlü bilgi imkânını reddeder ve hiçbir doğru, genel geçer (Toplum tarafından kabul edilen, hemen herkesçe benimsenen) bilginin olamayacağını savunur. Varlığı her şekliyle şüphe ile karşılar ve hatta yok sayar.[kaynak belirtilmeli]

Nihilizm temelde estetizmin bütün biçimlerini reddeder. Toplumsal bilimleri ve klasik felsefe sistemlerini bütünüyle reddeder. Yalın olgucu (pozitivist) ve maddeci bir tutumla yerleşik toplumsal düzene baş kaldırmayı temsil eder, devlet, din ya da aile otoritesine karşı çıkar. Yalnızca bilimsel doğruları temel aldığı düşünülse de, bilimin toplumsal sorunlarının üstesinden gelemeyeceğini kabul eder.[kaynak belirtilmeli]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Budizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Nihilizm kavramı, Theravada ve Mahayana Tripiṭaka'da kaydedildiği üzere Buda tarafından ele alınmıştır.[7] Orijinali Pali dilinde yazılmış olan Tripiṭaka, nihilizmden natthikavāda ve nihilist görüşten micchādiṭṭhi olarak söz etmektedir.[8] İçindeki çeşitli sutralar Buda hayattayken farklı çileci mezhepleri tarafından benimsenen ve bazıları Buda tarafından ahlaki açıdan nihilist olarak görülen çok sayıda görüşü tanımlamaktadır. Apannaka Sutta'daki “Nihilizm Doktrini”nde Buda ahlaki nihilistleri aşağıdaki görüşlere sahip olarak tarif etmektedir:[9]

  • Verme eylemi hiçbir faydalı sonuç doğurmaz;
  • İyi ve kötü eylemler hiçbir sonuç doğurmaz;
  • Ölümden sonra varlıklar bu dünyada veya başka bir dünyada yeniden doğmazlar;
  • Dünyada, doğrudan bilgi yoluyla, varlıkların bu dünyada veya başka bir dünyada yeniden doğduğunu doğrulayabilecek hiç kimse yoktur.

Ayrıca Buda, bu görüşlere sahip kişilerin iyi zihinsel, sözel ve bedensel davranışlardaki erdem ile yanlış davranışlardaki karşılık gelen tehlikeleri göremeyeceklerini ve bu yüzden bu ikincisine yöneleceklerini belirtmektedir.[9]

Jacobi[değiştir | kaynağı değiştir]

Nihilizm terimi felsefeye ilk kez Friedrich Heinrich Jacobi (1743-1819) tarafından kazandırılmıştır. Jacobi, bu terimi rasyonalizmi,[10] özellikle de Spinoza'nın determinizmini ve Aydınlanma'yı (Aufklärung) tanımlamak için kullanmıştır. Ona göre, tüm rasyonalizm nihayetinde nihilizme indirgenmekteydi ve bu durumdan kaçınmak için bir tür inanç ve vahye geri dönülmesi gerektiğini savunuyordu. Bu görüşü bir reductio ad absurdum olarak ileri sürmüştür. Örneğin, Bret W. Davis şöyle yazmaktadır:[11]

Nihilizm fikrinin ilk felsefi gelişimi genellikle, ünlü bir mektubunda Fichte'nin idealizmini nihilizme düşmekle eleştiren Friedrich Jacobi'ye atfedilmektedir. Jacobi'ye göre Fichte'nin egoyu mutlaklaştırması, Tanrı'nın mutlak aşkınlığını inkar eden bir öznellik şişirmesidir.

İlgili ancak karşıt bir kavram olan fideizm, aklı imana düşman ve ondan aşağı olarak görmektedir.

Kierkegaard[değiştir | kaynağı değiştir]

Søren Kierkegaard (1813-1855) nihilizmin erken bir biçimini ortaya koydu ve bunu tesviye olarak adlandırdı.[12] Tesviyeyi, bireyin biricikliğinin yok olacağı ve kişinin varoluşunda anlamlı hiçbir şeyin onaylanamayacağı bir noktaya kadar bireyselliği baskılama süreci olarak görmüştür:

En yüksek seviyedeki tesviye, kişinin kendi kalp atışlarını duyduğu ölümün durgunluğu gibi bir şeydir. Ölüm gibi bir durgunluk, içine hiçbir şeyin giremediği, her şeyin battığı, güçsüz bir durumdur. Bir kişi bir isyanın başına geçebilir ama bir kişi bu tesviye sürecinin başına geçemez çünkü bu onu lider yapar ve tesviye edilmekten kaçınır. Her birey kendi küçük çevresinde bu tesviyeye katılabilir, ancak bu soyut bir süreçtir ve tesviye bireyselliği fetheden soyutlamadır. — The Present Age, 1962, sayfa 51–53.

Bir yaşam felsefesinin savunucusu olan Kierkegaard, genel olarak tesviyeye ve onun nihilist sonuçlarına karşı çıkmış, ancak “tesviye çağında yaşamanın gerçekten eğitici olacağına, çünkü insanların tesviye yargısıyla tek başlarına yüzleşmek zorunda kalacaklarına” inanmıştır.[13] George Cotkin, Kierkegaard'ın “on dokuzuncu yüzyılda hem ruhani hem de siyasi inancın standartlaştırılmasına ve tesviye edilmesine” karşı olduğunu ve Kierkegaard'ın “kitle kültüründe bireyi egemen görüşe uygunluk ve itaatin şifresine indirgeme eğilimlerine karşı çıktığını” ileri sürmektedir.[14] Kierkegaard, tesviye sürecinin üstesinden gelebilen bireylerin bunun için daha dayanıklı olduğunu ve bunun “gerçek bir benlik olma” yolunda doğru yönde atılmış bir adımı temsil ettiğini savunur.[13][15] Hubert Dreyfus ve Jane Rubin, tesviyenin üstesinden gelmemiz gerektiği[16] için Kierkegaard'ın ilgisinin, “giderek nihilistleşen bir çağda, hayatlarımızın anlamlı olduğu hissini nasıl geri kazanabileceğimiz” konusunda olduğunu ileri sürmektedir.[17]

Nietzsche[değiştir | kaynağı değiştir]

Nihilizm genellikle, Batı kültürünün yaygın bir fenomeni olarak nihilizme ayrıntılı bir teşhis koyan Alman filozof Friedrich Nietzsche ile ilişkilendirilir. Kavram Nietzsche'nin çalışmalarında sıkça yer alsa da, Nietzsche bu terimi farklı anlamlar ve çağrışımlarla çeşitli şekillerde kullanmıştır.

Nietzsche'nin düşüncesinin gelişimiyle ilgili olarak, 1869'dan itibaren “nihilist” temalarla ilgilenmesine rağmen, nihilizmin kavramsal bir kullanımının ilk kez 1880'in ortalarında el yazısı notlarında ortaya çıktığı araştırmalarda belirtilmiştir. Bu dönem, Rusya'da nihilist olaylarla ilgili gazete haberlerine dayanarak sözde “Rus nihilizmini” yeniden inşa eden popüler bir bilimsel çalışmanın yapıldığı dönemdir. Üç baskı yapan bu eser sadece geniş bir Alman okur kitlesi tarafından bilinmekle kalmadı, aynı zamanda Nietzsche üzerindeki etkisi de kanıtlanabilir olmuştur.[18]

Tüm bunlara rağmen, Jean Grenier'e göre Nietzsche asla bir nihilist olmamıştır. "Güç İstenci" adlı kitabında belirttiği üzere Nietzsche, Nihilizm'i sonuna kadar yaşamış ve onu aşmıştır. Nihilizm'in aşılması gereken bir şey olduğunu savunur. Peki, Nihilizm nasıl aşılır? Bu soruya verdiği cevap şöyledir: "Bizler doğadaki tüm ahlakı reddetmiyoruz, ahlakın evrensel olduğu iddiasını reddediyoruz ve bir ahlak kuralını reddederken veya kabul ederken onun hayatı geliştirici mi yoksa engelleyici mi olduğuna bakıyoruz."[kaynak belirtilmeli]

Nietzsche köle ve üstinsan ahlakı olarak iki ahlaktan bahseder.[İlgisiz sonuç] Ona göre toplumdaki tüm bireylerin var oluş nedeni "üst-insan"a ulaşmak ve onun amaçlarına hizmet etmektir. O zaman Nihilizm "kölelerin ahlakı" olarak belirir; köleler, gerçek yaşamdaki güçsüzlüklerini unutmak için, bir ideale veya bir kurmaca Tanrı'ya gerek duyarlar. Hiçlik istemi olan nihilizm, idealist bir yadsıma mantığından kaynaklanır; yaşamı, sanat aracılığıyla, "özgür düşünce" olarak doğrulayacağına, bilinç adına yadsır.

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

Heidegger ise Nihilizm'i Batı Düşüncesi'ni oluşturan öğelerden biri olarak görür. Bu görüş, değeri ve "var olan"ı tanımlamak için gerçekte, varlık sorusunu sormayı kendine yasaklar. Gorgias ise nihilizmin agnostik yönüne vurgu yaparak "Hiçbir şey var değildir, var olsa da bilinmez, bilinse de başkalarına aktarılamaz" demiştir.[kaynak belirtilmeli] Nihilizmin öncülerinden biri olan Emil Cioran ise bu fikirlerden farklı bir şekilde görüşler ortaya koymuştur.[19]

Biçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kozmik nihilizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Kozmik nihilizm, gerçekliğin veya kozmosun ya tamamen ya da önemli ölçüde anlaşılmaz olduğunu ve insan amaçları ve ilkeleri için hiçbir temel sağlamadığını savunan görüştür.[20] Özellikle, evreni insanlığa karşı belirgin bir şekilde düşman olarak ya da ilgisiz olarak değerlendirebilir.[21] Genellikle hem epistemolojik hem de varoluşsal nihilizmin yanı sıra kozmikizmle de ilgilidir.

Varoluşçu nihilizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Varoluşçu nihilizm, yaşamın özsel bir anlamı veya değeri olmadığı görüşünü savunur.[20] Evrenle ilgili olarak varoluşsal nihilizm, tek bir insanın ve hatta tüm insan türünün önemsiz, amaçsız ve varoluşun bütünlüğü içinde değişme olasılığının düşük olduğunu ileri sürmektedir. Hayatın anlamsızlığı büyük ölçüde, kişinin kendi öznel anlamını veya amacını yaratabileceği felsefi varoluşçuluk ekolünde incelenir. Popüler kullanımda “nihilizm” artık en yaygın olarak varoluşsal nihilizm biçimlerini ifade etmektedir.

Ahlaki nihilizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahlaki nihilizm, aynı zamanda etik nihilizm olarak da adlandırılır ve hiçbir ahlak ya da etiğin var olmadığını, dolayısıyla hiçbir eylemin ahlaki açıdan diğerine tercih edilemeyeceğini savunan meta-etik bir görüştür. Ahlaki nihilizm, sosyal olarak inşa edilmiş değerleri kişisel veya kültürel ahlak kuralları olarak kabul etmemesi bakımından hem ahlaki görecelilikten hem de dışavurumculuktan ayrılmaktadır. Ayrıca nihilizm, ahlakın olmadığını savunmak yerine, eğer varsa bile bunun bir insan inşası ve dolayısıyla yapay olduğunu, her türlü anlamın farklı olası sonuçlar için göreceli olduğunu savunan diğer ahlaki pozisyonlardan da farklı olabilmektedir. Alternatif bir akademik bakış açısı ise ahlaki nihilizmin kendi içinde bir ahlak olduğu yönündedir. Cooper şöyle yazmaktadır: “‘Ahlak’ kelimesinin en geniş anlamıyla, ahlaki nihilizm bir ahlaktır”.[22]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Crosby, Donald A. (1998). "Nihilism". Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. doi:10.4324/9780415249126-N037-1. ISBN 9780415250696. As its name implies (from Latin nihil, 'nothing'), philosophical nihilism is a philosophy of negation, rejection, or denial of some or all aspects of thought or life. 
  2. ^ Deleuze, Gilles (1962). Nietzsche and Philosophy. Tomlinson, Hugh tarafından çevrildi. London: The Athlone Press (1983 tarihinde yayınlandı). ISBN 978-0-231-13877-2. Nietzsche calls the enterprise of denying life and depreciating existence nihilism. 
  3. ^ "Nihilism | Internet Encyclopedia of Philosophy" (İngilizce). 9 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. 
  4. ^ "Nihilism". Encyclopædia Britannica. February 13, 2024. Nihilism, (from Latin nihil, "nothing"), originally a philosophy of moral and epistemological skepticism that arose in 19th-century Russia during the early years of the reign of Tsar Alexander II. |Pratt, Alan. "Nihilism". Internet Encyclopedia of Philosophy. In Russia, nihilism became identified with a loosely organized revolutionary movement (C.1860-1917) that rejected the authority of the state, church, and family. |Lovell, Stephen (1998). "Nihilism, Russian". Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. doi:10.4324/9780415249126-E072-1. ISBN 9780415250696. Nihilism was a broad social and cultural movement as well as a doctrine. }}
  5. ^ Pratt, Alan. "Nihilism." Internet Encyclopedia of Philosophy. "Nihilism | Internet Encyclopedia of Philosophy". 2010-04-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2003-08-26. .
  6. ^ "The Meaning of Life#Nihilism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Erişim tarihi: 3 August 2020. 
  7. ^ "Buddhists celebrate birth of Gautama Buddha". HISTORY. September 2, 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: Apr 7, 2020. 
  8. ^ Bhikkhu Bodhi. "Pali-English Glossary" and "Index of Subjects." In The Connected Discourses of the Buddha: A New Translation of the Samyutta Nikkaya.
  9. ^ a b Bhikkhu Ñāṇamoli, and Bhikkhu Bodhi, trans. "Apannaka Sutta." In The Middle Length Discourses of the Buddha. Note 425.
  10. ^ di Giovanni, George. "Friedrich Heinrich Jacobi". plato.stanford.edu (İngilizce). Erişim tarihi: 2022-07-14. 
  11. ^ Davis, Bret W. 2004. "Zen After Zarathustra: The Problem of the Will in the Confrontation Between Nietzsche and Buddhism." Journal of Nietzsche Studies 28:89–138. p. 107.
  12. ^ Dreyfus, Hubert (2004). "Kierkegaard on the Internet: Anonymity vs. Commitment in the Present Age". Berkeley.edu. 2013-12-22 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ a b Hannay, Alastair. Kierkegaard, p. 289.
  14. ^ Cotkin, George. Existential America, p. 59.
  15. ^ Kierkegaard, Søren. 1849. The Sickness Unto Death.
  16. ^ Barnett, Christopher. Kierkegaard, Pietism, and Holiness, p. 156.
  17. ^ Wrathall, Mark, et al. Heidegger, Authenticity, and Modernity. p. 107.
  18. ^ Martin Walter, Jörg Hüttner. Nachweis aus Nicolai Karlowitsch, Die Entwickelung des Nihilismus (1880) und aus Das Ausland (1880). In: Nietzsche-Studien, Vol. 51. 2022, p. 330–333. 
  19. ^ Integlia, M. (2019). Tormented by God: The Mystic Nihilism of Emil Cioran. Italy: Libreria editrice vaticana.
  20. ^ a b Veit, Walter (2018). "Existential Nihilism: The Only Really Serious Philosophical Problem". Journal of Camus Studies: 211–236. doi:10.13140/RG.2.2.26965.24804. 
  21. ^ Crosby, Donald A. (1998). "Nihilism". Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. doi:10.4324/9780415249126-N037-1. ISBN 9780415250696. 
  22. ^ Cooper, Neil (1973). "Moral Nihilism". Proceedings of the Aristotelian Society. 74 (1973–1974): 75–90. doi:10.1093/aristotelian/74.1.75. JSTOR 4544850. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nihilizm&oldid=33051849" sayfasından alınmıştır